Zespół objawów, będących skutkiem niewłaściwej reakcji systemu odpornościowego na dany składnik pożywienia to alergia pokarmowa. Organizm nie rozpoznaje tego składnika, wskutek czego uznaje za wroga i rozpoczyna atak.
Reakcja alergiczna pojawia się zazwyczaj tuż po spożyciu składnika, na który organizm jest uczulony, choć objawy mogą wystąpić nawet po kilku godzinach. W normalnej sytuacji – u zdrowego człowieka, w chwili gdy do organizmu dostaną się drobnoustroje, układ immunologiczny (limfocyty, które produkują odpowiednie przeciwciała) walczy z nimi samodzielnie i je unieszkodliwia. Niestety, u osób zmagających się z alergią, bakterie lub inne – nieszkodliwe dla zdrowych substancje (jak właśnie składniki pożywienia), są przez organizm uznawane za antygeny uczulające.
Uwaga! Do wywołania objawów nie potrzeba dużej ilości alergenu – czasami wystarczy naprawdę śladowa jego zawartość w produkcie.
Nieprawidłowa reakcja organizmu na dany składnik może się objawiać już u noworodka – w pierwszych tygodniach jego życia. Pocieszające jest jednak to, że w zdecydowanej większości przypadków mija przed ukończeniem przez dziecko 3 – 5 roku życia.
Objawy
Alergia pokarmowa ma do dyspozycji cały arsenał objawów, za pomocą których daje o sobie znać. To, które zaobserwujemy, zależy w dużej mierze od ilości spożytego pokarmu oraz stopnia wrażliwości organizmu na zawarty w nim alergen. Nie ma też jednego typowego schematu przebiegu reakcji uczuleniowej – czasami pierwszy kontakt z antygenem wywołuje jedynie subtelne, wręcz niedostrzegalne objawy, a czasami – już ta pierwsza reakcja jest bardzo intensywna.
Alergia pokarmowa wywołuje ogólnoustrojową reakcję ze strony organizmu i może wystąpić m.in. w obrębie przewodu pokarmowego, oddechowego czy na skórze. Do najbardziej charakterystycznych objawów zalicza się:
objawy dotyczące przewodu pokarmowego:
- swędzenie ust, języka, warg i gardła,
- obrzęk gardła,
- skurcze, ból brzucha, kolka,
- wymioty,
- biegunka,
- zaparcia,
- nudności,
objawy dotyczące układu oddechowego:
- katar sienny,
- zatkany nos,
- kaszel,
- trudności z oddychaniem, świszczący oddech, krótki oddech,
- duszności,
- zapalenie oskrzeli,
objawy dotyczące skóry:
- wysypka,
- zaczerwienienie,
- swędzenie,
- pokrzywka,
- obrzęk twarzy lub kończyn,
- świerzbienie i obrzęk ust i języka,
objawy ogólne:
- zawroty głowy,
- omdlenia,
- drażliwość, nadpobudliwość, marudzenie,
- bezsenność.
W ciężkich przypadkach może dojść do tzw. wstrząsu anafilaktycznego. To gwałtowana reakcja organizmu w odpowiedzi na nadwrażliwość na dany czynnik. Rozpoczyna się szybko i jest bardzo niebezpieczna – w jej trakcie dochodzi najczęściej do pojawienia się rumienia i pokrzywki całego ciała, dokuczliwego świądu i obrzęku skóry, zimnych potów, wymiotów, biegunki, zwężenia dróg oddechowych, obrzęku gardła, trudności w przełykaniu i duszności oraz poważnego – zagrażającego życiu obniżenia ciśnienia krwi.
Uwaga! Wstrząs anafilaktyczny może doprowadzić do utraty przytomności z zatrzymaniem oddychania i krążenia włącznie. W razie jego wystąpienia konieczna jest natychmiastowa interwencja lekarska.
Przyczyny
Bezpośrednią przyczyną alergii pokarmowej jest to, że układ odpornościowy błędnie definiuje dany składnik pokarmowy jako zagrożenie i wysyła w jego kierunku przeciwciała. Krążą one we krwi i przyłączają się do specjalnych komórek, „ustalając” w organizmie reakcję na przyszłość. Tym samym, w czasie kolejnego kontaktu z określonym pokarmem, organizm ma już przygotowaną strategię działania: alergen przyłącza do przeciwciał, które w odpowiedzi wydzielają silne związki chemiczne, mające chronić organizm przed „wrogiem”. W efekcie tego pojawiają się objawy typowe dla uczulenia.
Alergia pokarmowa jest schorzeniem o podłożu dziedzicznym, co jednak nie znaczy, że u dziecka muszą wystąpić dokładnie takie same objawy, jak u rodziców. Dany składnik pożywienia może wywołać u jednej osoby wysypkę, u innej zaś – biegunkę. Ryzyko wystąpienia mogą też zwiększać czynniki środowiskowe, jak chociażby zanieczyszczenie powietrza, dym papierosowy czy leczenie antybiotykami.
Alergeny pokarmowe
Do najczęściej wymienianych czynników uczulających należą:
- mleko krowie i jego przetwory,
- nabiał,
- jaja,
- ryby,
- zboża glutenowe,
- orzechy ziemne, włoskie, pekany, nerkowce,
- owoce cytrusowe,
- truskawki, morele, śliwki, brzoskwinie,
- owoce morza, skorupiaki,
- soja,
- miód,
- migdały,
- ziarna słonecznika, sezamu,
- warzywa – pomidory, papryka, kapusta, szpinak, seler,
- mięso wołowe,
- kakao,
- czekolada,
- barwniki spożywcze,
- dodatki do żywności jak aspartam, siarczany czy glutaminian sodowy (obecny np. w mieszankach przypraw, zupach w proszku, gotowych potrawach).
Czy alergię można leczyć?
Wykrycie uczulającego antygenu to podstawa walki z alergią. Jej kolejnym elementem jest zupełne wyeliminowanie go z diety dziecka. Nie należy jednak zapominać, że eliminując dany składnik z diety dziecka, pozbawiamy go zawartych w nim, cennych składników odżywczych. Dlatego też niezwykle ważne jest, by brakujące elementy dostarczyć pod postacią innych produktów – o zbliżonych wartościach odżywczych, jak odstawiony pokarm, ale nie powodujących reakcji uczuleniowych.
Gdy jednak dieta eliminacyjna nie przynosi wymaganych rezultatów, konieczne jest włączenie leczenia farmakologicznego. Terapię ustala lekarz, dopasowując ją do rodzaju objawów. W leczeniu stosuje się leki:
- antyhistaminowe – zazwyczaj w przypadku dolegliwości ze strony układu oddechowego oraz zmian skórnych;
- doustne glikokortykosteroidy – zazwyczaj w przypadku przewlekłych dolegliwości ze strony układu pokarmowego;
- sterydy – w przypadku ciężkich objawów; z uwagi na bezpieczeństwo, można je stosować przez krótki czas.
Wstępny czas wyeliminowania szkodliwego produktu z diety wynosi około jednego roku. Następnie przeprowadza się kontrolę skuteczności leczenia i jego modyfikację pod kątem ustępowania niepożądanych objawów.
Rozszerzanie diety a alergia pokarmowa
Rozszerzanie diety dziecka wykazującego nieprawidłowe reakcje na niektóre składniki spożywcze najlepiej rozpocząć w 2. półroczu życia (w przypadku karmienia mlekiem modyfikowanym – po upływie 4 m-ca), ale w każdym przypadku warto wcześniej skonsultować się z lekarzem, który doradzi najbardziej optymalny moment – dziecko musi być w dobrej formie i nie może wykazywać nasilonych objawów uczulenia. W przypadku małego uczuleniowca proces rozszerzania diety należy przeprowadzić bardzo ostrożnie. Każdy nowy produkt trzeba wprowadzać pojedynczo i w odpowiednim odstępie czasu od poprzedniego (kilka dni), najlepiej w godzinach przedpołudniowych (w drugiej połowie dnia można obserwować reakcję dziecka).
Uwaga! „Pojedynczo” nie oznacza, że jeśli dziecko nie reaguje uczuleniowo alergią na jakiś produkt, przed wdrożeniem kolejnego należy go odstawić – produkt bezpieczny zostawiamy i dołączamy kolejny.
Nie wystarczy podanie danego produktu jednorazowo – trzeba go podawać przez kilka dni, stopniowo zwiększając jego ilość. Chodzi o to, że reakcja alergiczna może się pojawić dopiero przy kolejnym kontakcie z antygenem. Jeśli jakiś składnik uczula, o terminie ponowienia próby jego podania powinien zadecydować lekarz.
Odczulanie – możliwe przy alergii pokarmowej?
Możliwe, ale niepolecane – szczególnie w przypadku dzieci. Dzięki zastosowaniu metody odczulania układ immunologiczny przewodu pokarmowego przestaje reagować na określone alergeny pokarmowe lub reaguje znacznie łagodniej. Jak jednak wiadomo, odczulanie wymaga podania określonej dawki czynnika uczuleniowego, a to może być niebezpieczne w przypadku alergii pokarmowej – istnieje duże ryzyko wystąpienia wstrząsu anafilaktycznego.
Czy alergii pokarmowej można zapobiec?
Jeśli w rodzinie występowały przypadki uczuleń, a szczególnie – jeśli mama lub tata są na coś uczuleni, wówczas prawdopodobieństwo, że dziecko także będzie alergikiem, jest naprawdę spore. W celu jego zminimalizowania, warto przez pierwsze pół roku karmić niemowlę wyłącznie mlekiem naturalnym (znajdują się w nim komórki odpornościowe i hormony, chroniące przed substancjami uczulającymi), przy czym mama także musi zwrócić uwagę na własną dietę – ograniczyć spożycie jaj, mleka krowiego i orzechów. W przeciągu pierwszego roku życia nie należy podawać dziecku żadnych silnie uczulających produktów, a każdy nowy składnik wprowadzać ostrożnie, uważnie obserwując reakcje malca. Pokarmy stałe można wdrożyć najwcześniej po 6 m-ca życia.
Profilaktycznie, przy nietolerancji białka mleka krowiego warto zastosować probiotyki, które wykazują zdolność aktywizowania układu odpornościowego w kierunku antyalergicznym (np. Latopic – jedyny na polskim rynku preparat, zawierający polskie szczepy bakterii przebadane pod kątem alergii pokarmowej i atopowego zapalenia skóry). Profilaktyka będzie najbardziej skuteczna, jeśli rozpoczniemy ją jak najwcześniej – w okresie kształtowania się mikroflory jelitowej dziecka – w czasie pierwszych dwóch lat życia. Optymalne efekty przynosi podawanie probiotyku codzienne, przez co najmniej 3 miesiące.
