Obronna reakcja organizmu wywołana przez czynniki chorobotwórczych może przyjąć postać biegunki. Częste wypróżnianie ma na celu oczyścić organizm dziecka z tego, co mu szkodzi. Niestety, przy okazji pozbawia go też innych, cennych elementów, które należy jak najszybciej uzupełnić.
Skąd się bierze?
Mimo, że pierwszym, co przychodzi nam do głowy w przypadku pojawienia się biegunki u niemowlaka lub starszego dziecka, jest zatrucie pokarmowe, możliwych przyczyn zwiększenia częstotliwości wypróżnień jest znacznie więcej. Do najczęstszych należą:
- alergia pokarmowa – pojawia się za każdym razem, kiedy dziecko zje uczulający je produkt, rozwolnieniu towarzyszą: wysypka, infekcje dróg oddechowych, rozdrażnienie, nudności;
- nietolerancja pokarmowa – w przeciwieństwie do alergii, nie jest związana z systemem immunologicznym, a powoduje ją brak w organizmie określonego enzymu trawiennego, niezbędnego do przyswojenia danego składnika, u malucha zwykle dotyczy glutenu lub laktozy;
- zatrucie różnymi substancjami, np. grzybami, rtęcią;
- przekarmienie lub inne błędy dietetyczne, takie jak np. podawanie:
– nadmiaru soków owocowych,
– nadmiaru pokarmów bogatych w wodę, np. arbuzów,
– pokarmów ciężkostrawnych,
– zbyt gorących lub zbyt zimnych potraw,
– jedzenia w pośpiechu,
- infekcje wirusowe – częstą przyczyną są rotawirusy; na początku można zaobserwować objawy przeziębienia, po 2-3 dniach pojawia się silna biegunka – wodnista i tryskająca oraz wymioty, inne możliwe objawy to silne bóle brzucha, kaszel i katar;
- infekcje bakteryjne;
- bolesne ząbkowanie;
- zapalenie wyrostka robaczkowego – rozwolnieniu towarzyszy nasilający się ból brzucha, brak apetytu, niewielka gorączka;
- stany emocjonalne: stres, strach, urazy psychiczne, które mogą wzmagać perystaltykę jelit;
- choroby wrodzone: mukowiscydoza, zaburzenia regulacji hormonalnej i nerwowej, nieprawidłowe wykształcenie jelita grubego;
- inne choroby, np. zapalenie ucha środkowego, ostre zapalenie dróg moczowych, zapalenie płuc, gardła;
- przyjmowanie niektórych leków, np. antybiotyków.
W wyniku podrażnienia, jelita kurczą się i wzmagają ruchy perystaltyczne, co przyspiesza przemieszczanie się pokarmu. Dodatkowo, osłabiona błona śluzowa przepuszcza do jelit nadmierną ilość wody. W rezultacie częstotliwość wypróżnień się zwiększa, a stolce stają się rzadkie i wodniste.
Jak się objawia?
Biegunka charakteryzuje się przede wszystkim zwiększoną liczbą płynnych stolców w ciągu doby. To jednak niejedyny, typowy dla niej objaw. Na jej wystąpienie u dzieci i u niemowląt wskazują:
- nagłe zwiększenie częstotliwości stolców, które nie jest adekwatne do częstości karmień;
- zmiana konsystencji, zabarwienia i zapachu stolców – rzadkie, płynne, wodniste (można je rozpoznać po tym, że na pieluszce tworzy się wokół nich szeroka, mokra obwódka), tryskające, zielonkawe, czasami z domieszką śluzu, ropy, krwi, o intensywnym, nieprzyjemnym, kwaśnym zapachu;
- odparzenie i zaczerwienia w okolicach odbytu;
- brak apetytu;
- gorączka;
- osłabienie;
- ból brzucha, wzdęcia;
- czasami mniejsza częstotliwość oddawania moczu.
Kiedy mówimy o biegunce?
Objawy, wskazujące na to, że mamy do czynienia z biegunką, różnią się jednak w zależności od tego, jak karmiony jest maluch. U dzieci, u których rozszerzono już dietę, o rozwolnieniu mówi się w przypadku oddawania trzech lub więcej stolców o luźnej konsystencji w ciągu 12 godzin lub przynajmniej jednego, ale z domieszką krwi, śluzu lub ropy.
U malucha dziecka karmionego jedynie mlekiem, o rozwolnieniu mówi się w przypadku nagłego zwiększenia liczby stolców (z uwagi na to, że u zdrowych niemowląt ilość wypróżnień może się wahać od 1. do 7. w zależności od liczby karmień w ciągu dnia), zmiany ich konsystencji (domieszka dużej ilości śluzu) oraz pogorszenia samopoczucia.
Uwaga! Niemowlęta karmione naturalnie zapadają na biegunkę rzadziej niż dzieci karmione sztucznie i zwykle przechodzą ją łagodniej.
Rodzaje biegunek
Dolegliwość może mieć wiele postaci. Wyróżniamy je na podstawie czasu trwania objawów oraz rodzaju zaburzeń. Ze względu na czas trwania objawów schorzenie może mieć charakter ostry lub przewlekły:
- biegunka ostra
– nagłe pojawienie się nieprawidłowych stolców;
– czas trwania: nie dłużej niż 10 dni (czasami 14 dni);
– możliwe przyczyny: zwykle zakażenie wirusowe lub bakteryjne;
– możliwe objawy towarzyszące: ogólne osłabienie, kurczowe bóle brzucha, wzdęcia, nudności, często wymioty i gorączka.
Uwaga! Zalicza się tu także biegunkę podróżnych, czyli zespół objawów żołądkowo-jelitowych, których przyczyną jest zakażenie przewodu pokarmowego osób podróżujących. Pojawia się zazwyczaj w czasie podróży do krajów o cieplejszym klimacie, charakteryzujących się niższym poziomem rozwoju ekonomicznego i gorszymi warunkami sanitarnymi.
- biegunka przewlekła
– czas trwania: powyżej 10 dni;
– możliwe przyczyny: zaburzenia pracy jelit w połączeniu z nieodpowiednią dietą – piciem nadmiernej ilości soków, spożywaniem zimnych pokarmów, stresem, niewłaściwe karmienie piersią, choroby układu pokarmowego, cukrzyca, ostre zapalenie jelit, obecność pasożytów w jelitach, nieprawidłowości anatomiczne w budowie jelit, długotrwałe stosowanie środków przeczyszczających, zespół złego wchłaniania wywoływany przez chorobę trzewną, nietolerancja na krowie mleko;
– możliwe objawy towarzyszące: gorączka, osłabienie, brak apetytu;
– możliwe powikłania: zaburzenia odżywiania, znaczne niedobory elektrolitów, aminokwasów, witamin, żelaza.
Ze względu na rodzaj zaburzeń i objawy wyróżniamy biegunkę:
- osmotyczną:
– co się dzieje: w jelitach pojawiają się substancje osmotyczne, czyli wyciągające wodę,
– przyczyny: bywa reakcją na niektóre leki, np. środki przeczyszczające, sole magnezu lub alergią na gluten,
- wydzielniczą:
– co się dzieje: z komórek tworzących ścianę jelita do jego światła przedostaje się zwiększona ilość płynów – woda, elektrolity,
– przyczyny: gronkowce, bakteria coli, przecinkowiec cholery, nadużywanie środków przeczyszczających;
- wysiękową:
– co się dzieje: do światła jelita przedostaje się krew, białko, śluz, które są widoczne w stolcu;
– przyczyny: zazwyczaj występuje w przypadku nowotworów, wrzodziejącego zapalenia jelita grubego, zakażenia bakteryjnego;
- po antybiotykoterapii:
– przyczyny: zachwianie naturalnej równowagi flory bakteryjnej w jelitach, wywołane zażywaniem antybiotyków;
- spowodowaną chorobą ustrojową lub infekcją:
– przyczyny: towarzyszy infekcjom bakteryjnym i wirusowym, ale może być też jednym z objawów nowotworu przewodu pokarmowego;
- związaną z motoryką jelit:
– co się dzieje: pokarm przesuwa się zbyt szybko – zanim zostanie dokładnie strawiony przez jelita,
– przyczyny: najczęściej stres.
Jak leczyć?
W przypadku pojawienia się u dziecka biegunki, pierwszym krokiem powinno być rozpoczęcie nawadniania. Należy pamiętać, że – bez względu na przyczynę, dolegliwość zawsze niesie ze sobą ryzyko odwodnienia – stanu niezwykle groźnego, szczególnie dla najmłodszych. Ze względu na fakt, że w czasie rozwolnienia organizm traci nie tylko wodę, ale też elektrolity – elementy niezbędne m.in. do przyswajania przyjmowanej wody, konieczne jest podanie tzw. DPN, czyli doustnego płynu nawadniającego.
Jest to specjalnie skomponowany preparat, zawierający optymalną ilość glukozy i elektrolitów oraz posiadający właściwą osmolarność, co oznacza, że zawarta w nim woda nie jest z powrotem ściągana z krwiobiegu do przewodu pokarmowego, a tym samym – może w pełni zaspokoić zapotrzebowanie komórek i tkanek. Uzupełniającego nawadniania nie należy zaprzestawać aż do ustąpienia dolegliwości.
Uwaga! Szczególnie niebezpieczna jest biegunka, której towarzyszą wymioty, ponieważ może doprowadzić do odwodnienia organizmu niezwykle szybko. Luźne stolce i wymioty są charakterystyczne dla rotawirusowego zapalenia żołądka i jelit.
Należy pamiętać, że w czasie rozwolnienia ulega też zaburzeniu flora bakteryjna układu pokarmowego. To bardzo niekorzystna zmiana, bo osłabia system odpornościowy dziecka i zwiększa podatność na różnego rodzaju zakażenia i infekcje. By temu zapobiec, należy podawać maluchowi probiotyki , a w szczególności laseczki kwasu mlekowego Lactobacillus, które przywracają właściwy skład mikroflory bakteryjnej jelit, pobudzają do działania układ odpornościowy oraz hamują proces namnażania się bakterii, odpowiedzialnych m.in. za wystąpienie biegunki. Dzięki temu znacznie skracają czas trwania choroby.
W celu złagodzeniu dolegliwości warto delikatnie masować brzuch dziecka za pomocą okrężnych ruchów, zgodnie z kierunkiem ruchu wskazówek zegara. Ulgę może też przynieść położenie na brzuch termofora lub ciepłego okładu. Nie należy zapominać, że stolce w tym czasie mają kwaśny odczyn, co bardzo drażni delikatną skórę dziecka. W przypadku maluszka, który nosi jeszcze pieluchy, trzeba z dużą częstotliwością sprawdzać, czy nie jest konieczna wymiana pieluszki na nową, a przy każdym przewijaniu – dokładnie przemyć pupę ciepłą, przegotowaną wodą lub oczyścić nawilżającymi chusteczkami, a następnie starannie osuszyć. By zapobiec odparzeniom warto natłuszczać skórę maścią lub kremem z cynkiem.
Jaka dieta w czasie biegunki?
Dawne zalecenia mówiące, że maluch nie powinien przyjmować żadnych pokarmów aż do ustąpienia objawów rozwolnienia (tzw. głodówka), nie są już aktualne. Normalne żywienie przyspiesza bowiem regenerację osłabionego chorobą przewodu pokarmowego i zmniejsza ryzyko niedożywienia. Należy jednak pamiętać, że dietę wdrażamy dopiero po odpowiednim nawodnieniu organizmu (około 4-godziny intensywnego pojenia), a podawane posiłki powinny być lekkostrawne.
Zaleca się więc dietę bogatą w marchew (uzupełnia niedobór elektrolitów i soli mineralnych, oczyszcza jelita, a także zagęszcza stolec), rozgotowany kleik ryżowy, kaszkę, chrupki kukurydziane, sucharki, kisiel, budynie oraz inne produkty, które chłoną wodę i osłabiają dolegliwości ze strony układu pokarmowego, np. banany (działają na jelita ściągająco, wchłaniają wodę i uspokajają układ trawienny) czy pieczone jabłka (zawierają pektyny, które pęczniejąc – chłoną z jelit nadmierne ilości wody).
Uwaga! W czasie biegunki należy zrezygnować z podawania dziecku mleka krowiego i jego przetworów oraz surowych owoców – mogą zwiększyć częstotliwość wypróżnień!
W kolejnych dniach, już po ustąpieniu dolegliwości, należy zachować lekkostrawną dietę. W tym czasie można podawać dziecku chude mięso, gotowane ziemniaki i warzywa, drobne kasze, ryby, potrawy z ryżem, delikatny rosołek.
Inaczej jest w przypadku niemowląt karmionych wyłącznie mlekiem – tutaj z podawaniem pokarmu nie należy czekać. Dzieci karmionych piersią nie powinno się odstawiać od piersi, a wręcz zwiększyć częstotliwość karmienia. Niemowlętom karmionym sztucznie należy podawać mieszankę stosowaną przed wystąpieniem biegunki, często stosuje się także lecznicze mieszanki mleczne.
Uwaga! Osobną kwestią jest to, że w czasie choroby dziecku rzadko dopisuje apetyt, więc nie należy go zmuszać do jedzenia.
Kiedy udać się do lekarza?
Biegunki w większości przypadków nie wymagają leczenia przyczynowego, chociaż niemowlę zawsze warto pokazać lekarzowi. W przypadku dzieci starszych – jeśli dolegliwość ma łagodny lub umiarkowany przebieg, może zostać opanowana w warunkach domowych. Nie należy bowiem zapominać, że pojawiła się po to, by pomóc w usunięciu z organizmu szkodliwego czynnika.
Uwaga! Warto zaznaczyć, że leczenie nie powinno się opierać na podawaniu węgla lekarskiego ani innych preparatów, zatrzymujących wypróżnianie – tego rodzaju środki przeznaczone są dla dorosłych.
W sytuacji, gdy przebieg biegunki jest ciężki, konieczna jest wizyta u lekarza, który może wdrożyć kurację antybiotykową. Kiedy konieczne jest zabranie dziecka do specjalisty?
- gdy objawy utrzymują się ponad 10 dni;
- gdy objawy stopniowo się nasilają;
- gdy objawy powracają;
- gdy w stolcu pojawia się śluz lub krew;
- gdy dziecko odmawia jedzenia i picia;
- gdy rozwolnienie ma ostry przebieg;
- gdy pojawiają się objawy odwodnienia (zwykle wzmożone pragnienie, mniejsze objętości oddawanego moczu, ciemnożółty kolor i ostry zapach moczu, spieczone usta, wzdęty brzuch, senność lub dziwne pobudzenie, brak ochoty na zabawę, rozdrażnienie, płaczliwość, płacz bez łez, suchość śluzówek jamy ustnej, suchy język, zapadające się ciemiączko, zapadnięte gałki oczne, zwolnienie reakcji na bodźce zewnętrzne).
