Menstruacja – wdzięczny temat
Znaczenie menstruacji w naszej kulturze jest powszechnie znane i trudno ją wartościowość pozytywnie bądź negatywnie – spełnia po prostu określoną funkcję w organizmie. Jak się jednak okazuje, comiesięczne krwawienie od wieków budziło zainteresowanie i stało się źródłem różnorodnych mitów, rytuałów, przesądów i tabu. Wiązały się z tym niejednokrotnie liczne zakazy i nakazy, które dzisiaj trudno nam uznać za logiczne. Co ciekawe, postrzeganie miesiączki różni się znacznie w zależności od kultury. Tak więc to, co dla nas jest po prostu przygotowaniem organizmu na ewentualne przyjęcie zapłodnionego jajeczka, dla innych może być symbolem przekleństwa albo wręcz przeciwnie – łaski. Z tego to względu krew menstruacyjna i sposób postrzegania roli miesiączkujących kobiet od zawsze były wdzięcznym tematem dla antropologów.
Symbol grzechu i nieczystości
W wielu kulturach dominuje pogląd, że wydobywająca się z organizmu kobiety krew ma charakter zanieczyszczający, niebezpieczny, zagrażający istniejącemu porządkowi społecznemu i religijnemu. Wszystkich mitów związanych z menstruacją nie sposób wymienić, a co więcej – wiele z nich zapewne do dzisiaj nie zostało odkrytych. Większość jednak ma pewną cechę wspólną – kobieta miesiączkująca uznawana jest za osobę tymczasowo istniejącą „poza” społeczeństwem, co znajduje wyraz we wspomnianych wyżej zakazach i nakazach. Czego dotyczą? Wielu sfer życia oraz wielu czynności, których wykonywać w tym czasie po prostu nie wolno. Wśród nich znajdziemy np. zakaz przyjmowania komunii świętej, utrzymywania kontaktów seksualnych, modlitwy w miejscu świętym, gotowania i zbliżania się do pożywienia, spożywania mięsa, ryb, soli, a nawet – dotykania dzieci czy mówienia.
W niektórych miejscach buduje się dla miesiączkujących kobiet specjalne, oddalone od wioski szałasy, gdzie muszą przebywać aż do zakończenia krwawienia.
Często kulturowe zwyczaje nakazują kobietom po ustaniu menstruacji poddanie się oczyszczającej kąpieli. Dzięki rozlicznym badaniom zauważono, że taka sytuacja ma miejsce w kulturach, w których kobiety, mimo że sytuowane niżej niż mężczyźni, uchodzą za symbol prestiżu swoich partnerów, a są to w szczególności kultury basenu Morza Śródziemnego. W społecznościach chrześcijańskich ma to zazwyczaj źródło w interpretacji biblijnej historii, zgodnie z którą menstruacja jest elementem kary, jaką każda kobieta musi znosić, z uwagi na nieposłuszeństwo matki Ewy.
Dar i łaska przekazania życia
Analizując badania antropologiczne można zauważyć, że mniej więcej w siódmej dekadzie XX wieku do głosu dochodzi nowy nurt myślenia, zgodnie z którym menstruacja może mieć także znaczenie pozytywne. Owo wyczulenie na pozytywne aspekty kobiecości związane było m.in. z bujnie wówczas rozwijającym się ruchem feministycznym, którego jednym z celów było odnalezienie takich kulturowych mechanizmów, które potwierdziłyby nadrzędną, a przynajmniej równą pozycję obu płci w społeczeństwie. Zaczęto więc zauważać, że magiczne właściwości krwi menstruacyjnej miały w wielu kulturach także swoje przyjazne oblicze. Znane były bowiem, prawdopodobnie dziś już zarzucone, praktyki przygotowywania miłosnych talizmanów oraz napojów.
W wielu społecznościach używano krwi menstruacyjnej w czasie rytuałów związanych z płodnością, reprodukcją, powodzeniem i zdrowiem. Okazało się wtedy, że w licznych społecznościach kobiety nie nadają miesiączce znaczenia negatywnego, a co więcej – uważają ją za istotny aspekt swojej kobiecości, płodności i władzy nad mężczyznami w zakresie przekazywania daru życia. Takie nastawienie zaowocowało odkryciem wielu rytuałów, które pokazały, że pojawienie się miesiączki może być momentem wyczekiwanym i celebrowanym. W niektórych kulturach dziewczynkom, które stają się kobietami, urządza się specjalną uroczystość, podczas której siedzą one na honorowym miejscu, przyjmują prezenty, pochwały, gratulacje i życzenia. Podczas takich zabaw ważną rolę odgrywa także rodzina dziewczyny. Dobrze zorganizowana fiesta jest symbolem prestiżu i powodem szacunku, który utrzymuje się przez lata. W niektórych plemionach rodzina ma zwyczaj wieszać w publicznym miejscu materiał z pierwszą krwią menstruacyjną swojej córki, co także dodaje jej prestiżu i szacunku otoczenia.
Menstruacja – prywatne doświadczenie kobiety?
Jak więc widać, menstruacja może być zarówno źródłem niezliczonych tabu, o których nie należy nawet głośno wspominać, jak i powodem organizowania hucznych uroczystości, przyczyną dumy nie tylko kobiety, ale i jej najbliższych. Może być także, jak to jest np. w naszej kulturze – elementem prywatnego doświadczenia.
Miesiączkujące kobiety nie są w naszej cywilizacji kulturowo naznaczane i wykluczane z życia społecznego czy religijnego, nie są także w żaden sposób wywyższane czy celebrowane.
To, czy w czasie miesiączki zmniejszą swoją aktywność fizyczną, zrezygnują z zaplanowanej wycieczki czy odmówią wspólnego wyjścia – zależy tylko i wyłącznie od nich.
Warto jednak zastanowić się, czy rzeczywiście w naszej kulturze menstruacja należy wyłącznie do sfery prywatnej. O tym, że nie traktuje się jej jako tematu tabu, przekonują nas przecież liczne reklamy środków higienicznych czy preparatów, łagodzących dolegliwości, jakie pojawić się mogą w „te dni”. W tym wypadku jednak, oddziaływania mediów nie można wartościować negatywnie. Warto przecież zauważyć, że jeszcze kilkanaście lat temu także w naszej kulturze miesiączka nie była tematem „publicznym”, często wiązała się ze wstydem i zażenowaniem. Dzisiaj wreszcie o okresie zaczęto mówić głośno i traktować go w kategoriach procesu naturalnego. Procesu, którego objawy można jednak łagodzić i sprawić, aby przebiegał jak najmniej boleśnie i nie sprawiał nazbyt wiele kłopotu.
